‘GRONDSLAGEN christelijke ethiek’ van de theoloog-ethicus J. Douma geeft een goede gelegenheid de ‘Reformatorische Wijsbegeerte’, speciaal die van H. Dooyeweerd, en haar toepassing op een vakwetenschap, te vergelijken met traditioneel-theologische c.q. klassiek-gereformeerde opvattingen over de grondslagen van de ethiek. Die vergelijking ligt voor de hand omdat het hoofdonderwerp van dit tamelijk omvangrijke boek van 413 pagina’s een filosofisch onderwerp is, geen theologie, zelfs geen theologische ethiek, maar een vakfilosofisch onderwerp. We zullen dus niet discussiëren met de schrijver over (...) allerlei onderwerpen die men gewoonlijk als ethische problemen beschouwt, want daarover zal een geplande reeks van vijf andere boeken gaan. Bovengenoemd boek echter gaat niet over een of ander ethisch vraagstuk, maar over wat de titel alleen al door de gebruikte hoofdletters, met veel nadruk stelt: grondslagen van de eigenlijke ethiek. (shrink)

Books Reviewed in this Article: Reason, Truth and History. By Hilary Putnam. Pp.xii, 222, Cambridge University Press, 1982, £15.00 , £4.95 . Fundamentals of philosophy. By David Stewart and H. Gene Blocker. Pp.xiii, 378, New York, Macmillan, 1982, £12.95. Modern Philosophy: An Introduction. By A.R. Lacey. Pp.vii, 246, London and Boston, Routledge & Kegan Paul, 1982, £7.95 , £3.95 . Merleau‐Ponty's Philosophy. By Samuel B. Mallin. Pp.xi, 302, New Haven and London, Yale University Press, 1979, £14.20. Thought and Object: Essays (...) on Intentionality. Edited by Andrew Woodfield. Pp.xvi, 316, Oxford, Clarendon Pressl Oxford University Press, 1982, £16.00. Philosophical Ethics: An Introduction to Moral Philosophy. By Tom L. Beauchamp. Pp.xv, 396, New York & London, McGraw‐Hill, 1982, £14.25. The Limits of Obligation. By James S. Fishkin. Pp.viii, 184, New Haven and London, Yale University Press, 1982, £12.95. Religion and the One: Philosophies East and West. By Frederick Copleston. Pp.281, London, Search Press, 1982, £10.50. Religious Experience and Christian Faith. By F.W. Dillistone. Pp.viii, 120. London, SCM Press, 1982, £4.95. Exploring Inner Space: Scientists and Religious Experience. By David Hay. Pp.256, Harmondsworth, Penguin Books, 1982, £2.95. Judaism and Psychoanalysis. Edited by Mortimer Ostrow. Pp.ix, 305, New York, Ktav, 1982, $20.00. Ecclesial Reflection: An Anatomy of Theological Method. By Edward Farley. Pp.xix, 380, Philadelphia, Fortress Press, 1982, $29.95. The Pastoral Nature of the Ministry. By Frank Wright. Pp.89, London, SCM Press, 1980, £2.50. Power and Authority in the Catholic Church. By Charles Dahm in collaboration with Robert Ghelardi. Pp.xviii, 334, Notre Dame, University of Notre Dame Press, 1981, £12.35. Religion in Sociological Perspective. By Bryan Wilson. Pp.vii. 187, Oxford University Press, 1982, £8.50. Myth, Religion and Society: Structuralist Essays. By M. Detienne, L. Gernet, J.‐P. Vernant and P. Vidal‐Naquet. Pp.xviii, 306, Cambridge University Press, 1981, £20.00 , £6.95 . Seven Theories of Human Society. By Tom Campbell. Pp.244, Oxford, Clarendon Press: Oxford University Press, 1981, £10.00. The Aims of Education Restated. By John White. Pp.xi, 177, London, Routledge & Kegan Paul, 1982, £8.95 , £4.95 . Love and Meaning in Religious Education: An Incarnational Approach to Teaching Christianity. By D.J. O'Leary and T. Sallnow. Pp.147, Oxford University Press, 1982, £3.50. Servant and Son: Jesus in Parable and Gospel. By J. Ramsey Michaels. Pp.xiii, 323, Atlanta, John Knox Press, 1981, £7.80. Parables for Now. By Edmund Flood. Pp.98, London, Darton, Longman and Todd, 1981, £2.50. More Parables for Now. By Edmund Flood. Pp.102, London, Darton, Longman and Todd, 1981, £2.50. Councils and Synods: With other Documents relating to the English Church, Vol.1 , A.D. 871–1204. Edited by D. Whitelock, M. Brett and C.N. Brooke. Pp.1 xxix, xii, 1151, Oxford University Press, 1981, £65.00. The Architectural History of Canterbury Cathedral. By Francis Woodman. Pp.xviii, 282, London, Routledge and Kegan Paul, 1981, £35.00. The Correspondence of Erasmus, Volume VI. Translated by R.A.B. Mynors and D.F.S. Thomson, annotated by Peter G. Bietenholz. Pp.xxii, 448, Toronto, University of Toronto Press, 1982, £56.25. Erasme: Vie de Jean Vitrier et de John Colet. Edited by Andrd Godin. Pp.160, Angers, Editions Moreana, 1982, $7.00. Erasme, lecteur d'Origène. By André Godin. Pp.ix, 724, Geneva, Librairie Droz, 1982, no price given. Thomas More: history and providence. By Alistair Fox. Pp.xi, 271, Oxford, Basil Blackwell, 1982, no price given. Thomas More: Essays on the Icon. Edited by D. Grace and B. Byron. Pp.129, Melbourne, Dove Communications, 1980, no price given. The Cambridge Connection and the Elizabethan Settlement of 1559. By W.S. Hudson. Pp.x, 158, Durham , Duke University Press, 1980, $14.75. Faith by Statute: Parliament and the Settlement of Religion, 1559. By Norman L. Jones. Pp.viii, 245 , London, Royal Historical Society, 1982, £17.52. Richard Hooker and the Politics of a Christian England. By Robert K. Faulkner. Pp.x, 190, Berkeley, University of California Press, 1981, £15.75. Icon and Conquest. By Bernadette Bucher. Pp.xvii, 220, Chicago, The University of Chicago Press, 1981, £9.95. The Wooden Churches of Eastern Europe: An Introductory Survey. By David Buxton. Pp.viii, 405, Cambridge University Press, 1982, £42.50. American Catholics: A History of the Roman Catholic Community in the United States. By James Hennessey. Pp.xii, 397, New York, Oxford University Press, 1981, £13.50. Peter Maurin: Prophet in the Twentieth Century. By Marc H. Ellis. Pp.191, Ramsey, New Jersey and Leominster, England, Paulist Press/Fowler Wright Books, 1981, £7.45. The Newman Movement: Roman Catholics in American Higher Education, 1883–1971. By John Whitney Evans. Pp.xvi, 248, Notre Dame, University of Notre Dame Press, 1980, $14.95. Priests and People in Pre‐Famine Ireland, 1780–1845. By S.J. Connolly. Pp.338, Dublin, Gill & Macmillan, 1982, £17.00. The Nonconformist Conscience: Chapel and Politics, 1870–1914. By D.W. Bebbington. Pp.x, 193, London, George Allen and Unwin, 1982, £10.00. Heinrich Pesch: sein Leben und seine Lehre. By Franz H. Mueller. Pp.220, Cologne, J.P. Bachem, 1980, no price given. Beyond Survival: Reflections on the Future of Judaism. By Dow Marmur. Pp.xix, 218, London, Darton, Longman and Todd, 1982, £7.95. (shrink)

Dit artikel neemt de secularisatietheorie van H. van Riessen als leidraad. Het begint met het onderscheid tussen secularisatie als emancipatie en als secularisme uit te werken. Vervolgens toont het de actualiteit van deze theorie door op het punt van het onderscheid tussen emancipatie en secularisme overeenkomsten met hedendaagse denkers aan te wijzen . Via een verbinding tussen emancipatie en modernisering wordt daarna Taylors positie vergeleken met radicalere visies op deze verhouding binnen de traditie van de Vrije Universiteit. In het slotgedeelte (...) staat secularisatie als secularisme centraal. Dit onderdeel begint met een analyse van het leerstuk van de ‘werkzame schijn’. Afgesloten wordt met een eigen visie op secularisme als religie. Een ongetoetste vooronderstelling van veel Reformatorische wijsbegeerte is dat religie altijd in geconcentreerde vorm optreedt. Aan de hand van het voorbeeld van multipele religieuze participatie in China maakt dit artikel aannemelijk dat secularisme ook in diffuse vormen kan optreden. (shrink)

In 2001 hield Johan J. Graafland zijn oratie Maatschappelijk ondernemen: analyse, verantwoording en fundering. Hiermee aanvaardde hij het ambt van bijzonder hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek aan de Universiteit van Tilburg. Graag wil ik Johan Graafland van harte feliciteren met zijn benoeming. Ik ervaar het toch steeds weer als een bijzondere zegen als christenen zo’n positie mogen bezetten. Ik wens hem veel vruchten toe op zijn arbeid. Op de nieuwjaarsconferentie 2002 van de Vereniging voor Reformatorische Wijsbegeerte heeft Graafland (...) een lezing gegeven waarin hij enkele momenten uit zijn oratie toelichtte. Op die conferentie mocht ik als co-referent optreden. De week voorafgaande aan de conferentie was ik voor een zakenreis in Taiwan. Ik kwam vrijdagsavonds weer in Nederland terug. Door een ongelukkige samenloop van omstandigheden kreeg ik ook toen pas de tekst van de oratie van Graafland in handen. De tijd was voor mij te kort — en de onvermijdelijke jet-lag werkt dan ook niet mee — om de oratie goed te bestuderen en op vruchtbare wijze te kunnen reageren. Ik had geen andere mogelijkheid dan een ‘eigen’ verhaal te houden . Graag wil ik nu van de gelegenheid gebruik maken om inhoudelijk op de oratie van Graafland in te gaan. (shrink)

Er zijn een aantal redenen om de binnen de Reformatorische Wijsbegeerte door H. van Riessen ontwikkelde filosofie van de techniek aan te vullen. Het ging Van Riessen alleen om de moderne techniek: “de reformatorische benadering van de moderne techniek en waarom deze wezenlijk verschilde van de techniek van alle tijden. Dat verschil zit in de wetenschappelijke basis van de moderne techniek.” Zijn definitie was beperkt: “De ‘moderne techniek’ is de, in een economische verbandstructuur vervlochten en daardoor gecoördineerde, (...) en overigens in wetenschappelijke zin ontplooide, vrije, beheersende vorming met technische operatoren, met als doel, de productie van die cultuurobjecten, die voor deze vorming geschikt zijn.” En zijn 7de en 8ste stelling luidden: “De transformatie van energie door middel van technische operatoren is karakteristiek voor de moderne, wetenschappelijk ontplooide techniek” en “De kenmerkende methode der wetenschappelijke ontplooide techniek is die van de neutraliserende functiedeling en functie-integratie.”. (shrink)

Bijdragen over de actuele betekenis van de filosofie, met name de Reformatorische Wijsbegeerte.

Behalve onze volledige erkenning dat in het Stoïcisme een duidelijke herinnering ligt aan Gods overmachtige openbaring van zijn scheppingsorde, is ook met waardering te melden dat de Stoa een sterk besef heeft gehad van een onder de oppervlakte van het actieve leven gelegen diepere dimensie van de zogenaamde zedelijke deugden. Zelf spreek ik liever van ‘disposities’, de eerste onderlaag in de structuur van de concrete menselijke activiteiten.De genoemde stoïsche gedachte is van belang in het licht van de latere ontwikkelingen van (...) de praxeologie, met name in de zogenaamde goederenethiek, plichtenethiek of verantwoordingsethiek. ‘Gezindheidsethiek’ in diverse wijsgerige stromingen kon daarbij aanknopen. Dit was inderdaad een bij de Stoa positief te waarderen voortzetting van een reeds bestaande Sokratische, Platonische en Aristotelische traditie. Het is een goede weerstand tegenover elke tot de oppervlakte van het handelen beperkte visie, die dit oppervlakte-niveau, deze boven- of buitenkant, abstraheert, verzelfstandigt en overschat. Een denken in deze trant van wetticisme en activisme, van formalisme, legalisme en verjuridisering van de moraal, is met de reformatorische wijsbegeerte te weerstaan vanuit haar analyse van de dieptedimensies in de actstructuur: acten, disposities, ethos en centraal-religieuze worteldimensie in het menselijk hart. (shrink)

Het is zeer verheugend dat een nieuw boek van mevr. C.J. de Vogel verschenen is. Het is historisch van belang en de schrijfster verdient het, dat mede hierdoor nog weer eens de aandacht gevestigd wordt op haar persoon en haar werk. Daaraan wordt ook bijgedragen door de ‘Prof. dr. C.J. de Vogel Stichting ter bevordering van de wijsbegeerte der klassieke Oudheid’ die zich heeft ingezet voor het organiseren van de ‘C.J. de Vogel-Memorial lectures’. Deze vormen nu reeds bijna (...) vijftien jaar de openingslezing van de conferenties van de International Plato Society die om de drie jaar gehouden worden. (shrink)

Nederlandse wijsbegeerte.--Fichte, Schelling, Hegel en hun kring.

Name der Zeitschrift: Neue Zeitschrift für Systematische Theologie und Religionsphilosophie Jahrgang: 59 Heft: 1 Seiten: 265-280.

ZusammenfassungIn diesem Beitrag konzentriere ich mich auf Bayers Interpretation von Luthers Rechtfertigungsverständnis als promissio. In Teil I skizziere ich Bayers zentralen Gedanken, dass dieser Begriff als performativer Sprechakt in Austins Sinne verstanden werden muss, d.h. als ein Akt, der durch seinen Vollzug neue 〉Tatsachen〈 konstituiert und nicht nur schon existierende Tatsachen registriert. Die Worte der Absolution registrieren nicht, dass der Sünder gerechtfertigt ist, sondern vollziehen die Rechtfertigung, wenn sie im richtigen Kontext gesprochen werden.In Teil II beurteile ich die Konsequenzen dieser (...) Interpretation der Rechtfertigung. Einerseits schlage ich vor, dass Bayers Interpretation die Aspekte des Rechtfertigungsverständnisses zum Ausdruck bringt, die für das Luthertum charakteristisch sind und verteidigt werden sollten. Andererseits jedoch kritisiere ich Bayers Behauptung, dass dieses Verständnis der Rechtfertigung als promissio alle Versuche unterminiert, theologische Aussagen zu verifizieren. Ich fasse diese Spannung zwischen der religiösen, pro-lutherischen Perspektive und der philosophischen, Luther-kritischen Perspektive in einem Dialog zwischen dem lutherischen Herzen und dem philosophischen Verstand zusammen.In Teil III stelle ich dar, dass diese Spannung zwischen dem lutherischen Herzen und dem philosophischen Verstand nicht leicht aufzulösen ist, da beide auf ihre Weise wertvoll sind. Trotzdem mache ich in der Konklusion zwei vorsichtige Vorschläge: Der erste besteht darin, dass der Gedanke der 〉Verifikation〈 in einer im weitesten Sinne pragmatischen Form rekonstruiert werden sollte, um aus lutherischer Perspektive akzeptabel zu sein. Der zweite Vorschlag besteht darin, den nicht-relationalen Hintergrund, der vorausgesetzt ist, wenn Rechtfertigung relational interpretiert wird , als ein 〉Vorurteil〈 im Sinne Gadamers zu verstehen, d.h. als in jedem Akt des Verstehens vorausgesetzt und doch jederzeit revidierbar.SummaryIn this contribution, I focus on Bayer's interpretation of Luther's concept of justification as promissio. In part I, I sketch Bayer's central idea that this concept is to be understood as a performative speech-act in Austin's sense, i. e. as an act constituting novel ‘facts’ while being performed rather than registering already existing ones. The words of the absolution do not only register that the sinner is justified but, when being spoken in the proper circumstances, actually do justify him.In part II, I evaluate the consequences of this interpretation of justification. On the one hand, I suggest that Bayer's interpretation captures the aspects of the concept of justification which are characteristic of Lutheranism and should be defended. On the other hand, however, I criticize Bayer's contention that his concept of justification as promissio undermines all attempts to verify theological claims. I summarize the tension between the religious, pro-Lutheran perspective and the philosophical, Luther-critical perspective in a dialogue between Lutheran heart and philosophical mind.In part three, I suggest that there is no easy way out of the tension between Lutheran heart and philosophical mind since both are valuable in their own way. Nevertheless, I offer two cautious suggestions by way of conclusion: The first is that the idea of ‘verification’ should be reconstructed in a pragmatic spirit in order to be acceptable from a Lutheran perspective. The second is that the non-relational background which is presupposed by construing justification in a relational fashion should be construed as a Gadamerian ‘prejudice’, i. e. as being presupposed in every act of understanding, yet, as always being open to revision. (shrink)

1. Het eigene der wijsbegeerte.--2. Wijsbegeerte en geldigheid.--3. Wijsgerige interpretatie en reïnterpretatie.--4. Taalwetenschap en wijsbegeerte.--5. Taal en intersubjectiviteit.--6. Taalperspectivisme.--7. Regels en regelmaat.--8. Taaldaden.--9. Verwijzen en beweren.--10. De dragers van logische relaties.--11. Het Mentaals, de taal van het denken.--12. Taaluiting en logische structuur.

Systematische uiteenzetting van de wijsbegeerte der wetsidee.

(1956). DE SPAANS-SCHOLASTIEKE WIJSBEGEERTE OP DE NOORD-NEDERLANDSE UNIVERSITEITEN IN DE EERSTE HELFT DER 17e EEUW. Bijdragen: Vol. 17, No. 1, pp. 26-55.

La métaphysique de Berkeley présente une synthèse des méthodes analytique et phénoménologique et sa pensée peut être considérée à cet égard, comme le pont entre la philosophie contemporaine du continent et la philosophie anglo-saxonne. C'est pour cela que des penseurs comme Husserl, Wittgenstein, Wisdom, Ryle et d'autres sont mentionnés dans l'article. La métaphysique procure à Berkeley Ja condition transcendentale de telles méthodes. L'analyse du langage élimine les sentences de la métaphysique spéculative. Quand on dit par exemple qu'un dé est dur, (...) carré, etc., cela n'implique pas que ces qualités sont des propriétés d'une substance inconnue, mais elles ne sont que l'explication de ce qu'on entend par l'existence du dé. Berkeley ne veut pas supprimer l'existence, mais rendre le terme explicite. Son analyse découvre que le mot existence est employé lorsqu'on aperçoit quelque chose. L'idée de l'existence d'un paysage non perçu est une image où l'homme se supprime comme observateur. Berkeley ne s'efforce pas de suppléer les intervalles , en supposant Dieu comme observateur permanent. Il part plutôt du langage quotidien où il va de soi que les choses continuent d'exister, même sans être perçues. Cette réalité ne dépend apparemment pas de l'homme individuel et elle renvoie donc vers Dieu, l'existence n'étant rien en soi-même, autrement le mot serait dénué de sens. Les « idées » sont chez Berkeley les choses elles-mêmes et non leur copie dans l'esprit comme chez Locke. Le mot idée indique que leur existence est conçue comme processus de vérification. Berkeley analyse d'une même manière « opérationnelle » les conceptions mathématiques. Le triangle n'est qu'une convention par définition à l'égard de l'utilisation de ce symbole. Les lois de la nature sont une grammaire de la nature qui indique les régularités extérieures et non les forces occultes. Le point de départ de sa méthode que l'on peut appeler phénoménologique est la perception attentive de sa propre conscience. C'est là que les idées se manifestent comme les choses elles-mêmes dans leur présence corporelle. Husserl reconnaît ici son propre effort d'une constitution de la « mondanité » . Berkeley offre une phénoménologie de la perception dans laquelle le monde extérieur manifeste un rapport à la subjectivité. Le temps également trouve sa source dans son rapport à l'esprit. C'est ainsi que Berkeley combat l'objectivisme des sciences naturelles. L'esprit et ses « notions » ne sont comme principe actif, pas à comparer avec les choses .Berkeley, par opposition à la conception des facultés de l'âme, dit que la volonté, la haine, l'amour etc., sont des orientations de l'esprit qui se manifestent aux objets et aux situations. L'objectivité corporelle est un modèle de la subjectivité de l'esprit. métaphysique de Berkeley ne donne pas une compréhension des faits nouveaux, mais une nouvelle compréhension des faits ; elle ne crée pas un arrière-monde, mais elle dévoile l'horizon de sens de ce monde-ci. C'est pour cela qu'elle n'est pas réductrice. La matière n'est pas réduite à l'esprit, mais elle est plus riche que la conception objectiviste de la matière, n'existant que dans une cohésion de signification avec l'esprit. Le monde devient langage dont le sens est de renvoyer vers Dieu ; Dieu est l'auteur, non la cause première. Il est inconnaissable comme objet étant le sujet à partir duquel le dessein du langage et la grammaire de la nature deviennent lisibles. Ici, il ne s'agit plus d'un langage purement théorique mais pratique, qui dévoile le sens du monde en le rendant tendancieux. (shrink)

1. bd. Inleiding en geschiedenis der Grieksche wijsbegeerte vóór Platoon en Aristoteles.

Bundel bijdragen over wijsgerige ontwikkelingen in Nederland in de twintigste eeuw.